EIGENSCHAPPEN VAN TAAL IN VERBAND MET EFFICIENTE CODERING VAN INFORMATIE

Ambiguiteit en vaagheid

Ambiguiteit:

het verschijnsel dat een woord of samengestelde uitdrukking meerdere betekenissen kan hebben waarbij de keuze gaat tussen een beperkt aantal duidelijk verschillende betekenissen.

Vaagheid:

het verschijnsel dat een woord of samengestelde uitdrukking meerdere betekenissen kan hebben waarbij de keuze gaat tussen een zeer groot, niet duidelijk begrensd aantal betekenissen met vaak onduidelijke verschillen.

Ambiguiteit en vaagheid op woordniveau:

Lexicale ambiguiteit: homonymie:

• `was': boenwas; de was doen; er was eens..
• `bank': meubel; financi"ele instelling
• `hoop': hoop doet leven; een hoop werk,..
• `buurtje': buurt-je; buur-tje

Lexicale vaagheid:

• `Nederlands': iets met Nederland te maken hebbend
• `van': bezit; gebruik; onderdeel; aspect;...
• `op': het staat `op' mijn computer: in het geheugen; te zien op het beeldscherm; bovenop de monitor; op een plakkertje dat eraan hangt;..
• `groot': een grote olifant; een grote mug
• `doen': ramen zemen; huiswerk maken; de was doen; de vloer schrobben; de slaapkamer stofzuigen;..

Ambiguiteit en vaagheid op zinsniveau:

Structurele ambiguiteit:

aanhechting van een PP (preposition phrase, voorzetselgroep):

• `ik zag de film met Annie': zat Annie in de film of in de bioscoop (of voor de TV)?
• `het eten van konijnen kan lekker zijn': lekkere konijnen of lekker konijnenvoer?
• keuze van grammaticale functie: `De poes heeft die melk gauw opgedronken' `Die melk heeft de poes gauw opgedronken'
• bereik van operatoren zoals `en', `of' en `niet': `oude mannen en vrouwen': (oude (mannen en vrouwen)) of ((oude mannen) en vrouwen)
• Extensionele en intensionele lezing: `de president van Amerika woont in het Witte Huis.' ext.: Dat is al meer dan 100 jaar zo. int.: Vaak brengt hij echter de weekenden door in zijn geboortestreek in Arkansas.

Structurele vaagheid:

• `De jongens hebben de dozen naar boven gebracht': samen? 1 voor 1? groepsgewijs?
• `De president was bijna dood geweest'
  maar hij behoorde tot de weinige overlevenden van de vliegramp
  maar hij besloot op het laatste moment om met de trein te gaan in plaats van met het vliegtuig

  verband tussen eigennaam en ander zelfstandig naamwoord: `DAF trucks', `DAF Trucks', `Fokker vliegtuigen', `Fokker aandelen', `Fokker werknemers', `KUB logo', `Maya cultuur'

  verband tussen de onderdelen van een samengesteld woord: `theepot', `theebeschuitje', `doofpot', `suikerklontje', `suikerzakje', `suikerschepje',..

Zonder structurele ambiguiteit en vaagheid zouden we ellenlange zinnen moeten maken om precies aan te geven wat we bedoelen. Oneindig lange zinnen, vermoedelijk!

Metonymie.

Dit is het gebruik van een verkorte vorm, waarbij de rol van een handelende persoon wordt weggelaten.

Voorbeelden:

• `Het kantoor in Londen heeft gebeld.'
• `Het Witte Huis zegt de oppositie in Servie te steunen.'
• `De Franse regering heeft kritiek geuit op het Nederlandse drugsbeleid.'

Voluit zou je moeten zeggen wie van het kantoor in Londen gebeld heeft, wie namens het Witte Huis gesproken heeft, wie van de Franse regering...

Anaforen

Dit zijn uitdrukkingen, waarmee op een korte manier terug verwezen wordt naar een eerder ge"introduceerd persoon of voorwerp. Meest voorkomende vormen: persoonlijke voornaamwoorden en `definiete descripties' (`bepaalde bescrijvingen'), bestaande uit een bepaald lidwoord en een zelfstandig naamwoord.

Voorbeelden:

• `De president van de deelrepubliek Abchazie liet zich krachtig uit over de actie van zijn buurrepubliek. Hij zei ... ' De president zei ..'

Zonder anaforen zou je in de tweede zin moeten herhalen: `De president van de deelrepubliek Abchazie'. Zie ook het gebruik van `hij' in de volgende voorbeeldzinnetjes:

• `Jan gaf Piet geen kadootje hoewel hij jarig was.'
• `Jan gaf Piet geen kadootje omdat hij geen geld had.'
• `Sint gat Piet geen kadootje hoewel hij jarig was.'

De juiste interpretatie van een anafoor is niet altijd een vanzelfsprekende zaak! Lezers en hoorders gebruiken allerlei achtergrondinformatie om tot de juiste interpretatie te komen, en sprekers maken daar gebruik van.

Ellipsis

Dit is het formuleren van zinnen of delen van zinnen die onvolledig zijn; waarin bijvoorbeeld iets is weggelaten dat in een andere zin of ergens anders in dezelfde zin kan worden gevonden.

Voorbeelden:

• `Hoe laat vertrekt het vliegtuig naar Milaan?' `Om kwart over tien'. (De minimale niet-elliptische zin zou zijn: `Dat vertrekt om kwart over tien.')
• `Heb je de kadootjes voor Annie en Jantje bij je?' (Elliptisch voor: `Heb je de kadootjes voor Annie bij je en heb je de kadootjes voor Jantje bij je?')

Zonder ellipsis zouden we alsmaar in herhalingen vervallen (net als zonder anaforen).

Slotopmerkingen

• De genoemde instrumenten, die het mogelijk maken dat wij ons kort en bondig uitdrukken, leiden allemaal tot ambiguiteiten en vaagheden. (Ga dit na!)
• In de praktijk van het dagelijks praten, luisteren, schrijven en lezen hebben we voortdurend te maken met uitdrukkingen die een heleboel verschillende dingen zouden kunnen betekenen, maar we hebben daar geen last van. Integendeel! Ze maken het mogelijk dat we, door informatie over de taalgebruikssituatie en algemene achtergrondinformatie te combineren met de betekenismogelijkheden van de taalelementen, onze boodschappen goed (effectief en efficient) kunnen coderen en decoderen.

--------------5BD8F0DDE469956118975AF--